Men gan cao - chỉ số phản ánh sức khoẻ của gan

Men gan cao - chỉ số phản ánh sức khoẻ của gan

Để thực hiện các chức năng của mình, gan cần có hệ thống men gan hoạt động tốt. Vì thế, chỉ số men gan là chỉ số  đánh giá, phản ánh tình trạng sức khỏe của gan.

1. Men gan là gì?

Gan là một cơ quan phức tạp với rất nhiều chức năng : chuyển hóa các chất, dự trữ năng lượng, giải độc và thải trừ chất độc, tạo mật….Để hoàn thành tất cả những nhiệm vụ trên , gan đã tiết một hệ thống các enzyme gan ( men gan) là những chất xúc tác sinh học quan trọng trong các phản ứng chuyển hóa. Thông qua hệ thống men này, các chức năng của gan được thể hiện.

Các men gan thể hiện chức năng của gan :

Chức năng được đánh giá	Các loại men gan liên quan	Chức năng sinh lý
Chức năng chuyển hóa của gan và sự toàn vẹn của  tế bào gan	Aspartate Aminotransferase (AST) và Alanine	Quan trọng trong chuyển hóa amino-acid
	Aminotransferase (ALT)
Chức năng dự trữ của gan	Phosphatase kiềm (ALP hoặc LDH)	Vận chuyển các chất qua màng tế bào
	Gama - GT (γ- Glutamyl transpeptidase)	Quan trọng cho tổng hợp và phân hủy glutathion

Men gan là tên gọi chung của 4 loại men trên, mỗi men thể hiên một chức năng khác nhau của gan. Dựa vào các chỉ số xét nghiệm của 4 loại men trên , chúng ta biết được chức năng nào của gan đang bị giảm sút.

Thế nào là men gan cao?

Bình thường các men nằm trong các tế bào gan. Hoạt động sinh lý bình thường của cơ thể là các tế bào sinh ra, hoàn thành chức năng rồi chết đi nhường chỗ cho các tế bào mới tái sinh. Khi tế bào chết đi, một lượng men được giải phóng vảo trong máu với một lượng nhất định. Các chỉ số bình thường của men gan là:

Men gan	Chỉ số bình thường
AST	20-40 UI/L
ALT	20-40 UI/L
GGT	20-40 UI/L
Phosphatase kiềm	30-110 UI/L

Khi men gan tăng cao đồng nghĩa với việc tế bào gan đang bị phá hủy bởi một tác nhân nào đó. Mức độ tăng của các loại men gan này tương quan với mức độ nghiêm trọng của tổn thương tại gan. Chúng được phân loại thành 3 mức độ: Mức độ nhẹ khi các men gan tăng dưới 5 lần so với giới hạn bình thường trên. Mức độ vừa phải khi tỉ số này từ 5-10 và khi lớn hơn 10, chúng được xếp vào mức độ nặng. Khi đó chúng ta cần tìm hiểu nguyên nhân khiến tế bào gan bi phá hủy, giải phóng men gan ra máu nên men gan tăng cao, từ đó đưa ra những hướng điều trị phù hợp.

2. Tại sao men gan lại cao?

Tăng men gan do rượu

Gan là nhà máy chính của việc chuyển hóa cồn và là cơ quan đích chủ yếu của chấn thương do rượu. Việc chẩn đoán men gan cao cho bệnh nhân có tiền sử nghiện rượu bao gồm xét nghiệm tất cả các men gan. Các kết quả sinh hóa đặc trưng bao là GGT tăng rất cao và tỉ số AST/ALT > 2 với AST< 8 lần giới hạn bình thường trên và ALT < 5 giới hạn bình thường trên.

Tăng men gan do virus

Mặc dù tỉ lệ mắc bệnh viêm gan A, B, C đều đã suy giảm nhưng hậu quả trên lâm sàng do chúng để lại rất nghiêm trọng. Do đó việc chẩn đoán ban đầu qua việc xét nghiệm men gan rất quan trọng. Các xét nghiệm hóa sinh được sử dụng để chẩn đoán bao gồm AST , ALT  và bilirubin. AST và ALT tăng 10-100%, trong đó ALT tăng cao hơn AST và bilirulin tăng  từ  5-25mg/dL. Tổn thương do virus là loại tổn thương rất nguy hiểm vì virus khi xâm nhập vào tế bào gan, chúng nhân lên và làm tan vỡ các tế bào mà chúng xâm nhập. Tế bào gan bị hủy hoại càng nhiều thì lượng men gan giải phóng ra càng nhiều.

Tăng men gan do thuốc

Paracetamol (acetaminophen) được sử dụng rộng rãi với tác dụng giảm đau, hạ sốt. Nhiều người cho rằng paracetamol khá an toàn do ít tác dụng không mong muốn hơn so với các thuốc cùng tác dụng. Tuy nhiên, paracetamol được ghi nhận là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra bệnh suy gan do thuốc.Khi sử dụng quá 4g/ ngày , nguồn glutathion do gan sản xuất bị cạn kiệt, nên N-acetyl-pbenzoquinoneImine (NAPQI - sản phẩm chuyển hóa của paracetamol) không được khử độc, chúng ứ đọng lại và gây tổn thương tế bào gan, giải phóng lượng lớn các men gan ra huyết tương. Các thuốc khác độc với gan được biết đến là Isoniazid, Rifampicin, coxtrimoxazol ( sulfamethoxazol và trimethoprim ), các thuốc chống động kinh ( phenyltoin)

Nguyên nhân khác

Ngoài ra các bệnh lý khác về gan và mật cũng là nguyên nhân làm tăng men gan như viêm gan cấp, viêm gan nhiễm trùng, viêm đường mật xơ hóa; tắc đường mật do giun, sỏi; viêm tụy, tắc ruột, viêm dạ dày cấp… cũng làm tăng men gan nhưng mức độ tăng không nhiều như trong viêm gan.Các bệnh truyễn nhiễm như sốt rét, sởi, sốt xuất huyết, nhiễm trùng máu... trong giai đoạn toàn phát cũng làm tăng men gan.

 

Các nguyên nhân gây men gan cao

3. Men gan cao nguy hiểm như thế nào?

Các triệu chứng của men gan cao rất nghèo nàn. Người bệnh có thể cảm thấy đau đầu, mệt mỏi, vàng da, đầy hơi chướng bụng, tâm trạng thay đổi.Những triệu chứng trên thường mờ nhạt, dễ bị nhầm với các bệnh khác và thường bị bỏ qua. Có những trường hợp người bệnh không có triệu chứng lâm sàng gì mặc dù men gan tăng rất cao. Trong trường hợp men gan cao do các bệnh gan cấp tính sẽ xuất hiện các triệu chứng rõ rệt hơn như ngứa ngáy, rối loạn tiêu hóa, nôn, đau bụng.

Sở dĩ các triệu chứng xuất hiện không rõ ràng là do tế bào gan có khả năng bù đắp rất mạnh và tái sinh rất cao, nghĩa là khi một số tế bào gan bị tổn thương thì các tế bào lành khác tăng cường hoạt động  để đảm bảo chức năng cho cả gan, và các tế bào mới được sinh ra để thay thế các tế bào đã chết. Nhờ đó, biểu hiện bên ngoài của hoạt động gan vẫn tương đối tốt .Trên thực nghiệm, cắt bỏ một thùy gan của con vật thấy sau một thời gian ngắn gan lại to như cũ do tái sinh rất mạnh để bù cho chỗ mất đi. Do đó, khi men gan tăng cao, có những biểu hiện ngoài lâm sàng thì thường các tế bào gan đã bị tổn thương sâu và rộng.

4. Nên làm gì khi men gan cao?

Khi xét nghiệm thấy men gan cao thì cần tìm nguyên nhân gây bệnh, vì men gan chỉ là 1 triệu chứng, 1 tình trạng do các bệnh gan khác nhau gây ra. Với từng bệnh, sẽ cần biện pháp chuyên biệt riêng. Nếu nguyên nhân do viêm gan virus thì cần điều trị bằng thuốc kháng virus, hạ men gan và bảo vệ gan. Nếu nguyên nhân do uống nhiều rượu bia thì cần ngưn ngay việc sử dụng các chất có cồn, không hút thuốc lá. Nếu men gan tăng cao  xảy ra ở những người có tình trạng thừa cân béo phì thì nên kiêng cữ các thức ăn nhiều dầu mỡ, chiên xào, nên dùng chế độ ăn bổ dưỡng nhiều chất đạm. Tránh làm việc quá sức, tăng cường tập luyện thể dục, cân bằng giữa thời gian làm việc và thời gian nghỉ ngơi.

Sau đó, chúng ta cần theo dõi thường xuyên, định kỳ các chỉ số của men gan và nên siêu âm gan để biết được tình trạng của gan và của ống mật vì nếu tình trạng này xảy ra kéo dài mà không điều trị sẽ rất dễ xảy ra các biến chứng như xơ gan...

Ngoài ra, có thể sử dụng một số loại cây thảo dược được sử dụng phổ biến  để hạ men gan hiệu quả và an toàn cho người bệnh.